44. วน

ฐานินมาสิลิสฺส คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อาคโม นาม, โก-ยเมตฺถ ฐานีติ อาห-‘สรสฺสาติ, สุตฺเต อนุวตฺตสฺส จ อวิชฺชมานตฺตา ‘สรสฺสา’ติ กุโต ลพฺภตีติ โจเทติ ‘นนุ เจ’ตฺยาทินาฯ อาคมสุติยา วนาทีนํ ฐานิสุติยา อภาเวปิ สามตฺถิยา พฺยญฺชนสฺส วา อาคโม สิยา สรสฺส วา, ยทิ พฺยญฺชนสฺส วา สิยา (น) ‘‘ปทาทีนํ กฺวจี’’ติ (5-92) สุตฺติต มาจริเยน, ตสฺมา ตเทว ญาเปติ ‘สโร เยเวตฺถ ฐานี ภวิตุมรหตี’ติฯ วุจฺจเตจฺจาทินา ปริหารมาห, นิปุพฺพา ปทิสฺมา อนปฺปจฺจเย ‘‘ปทาทีนํ กฺวจี’’ติ ยุกอนฺตาวยโว ‘‘ตวคฺควรนา’’ทินา (1-48) เย ทสฺส โช ‘‘วคฺคล เสหิเต’’ติ (1-49) (ยสฺส โช) นิปชฺชนํ, มานนฺตตฺยาทีสูติ อธิการาติ ‘‘กฺโย ภาวกมฺเมสฺวปโรกฺเขสุ มานนฺตตฺยาทีสู’’ติ (5-17) อิโต มานนฺตตฺยาทีสุติ อธิการา, ปจฺจยนฺตเรติ มานนฺตตฺยาทีโต อญฺญสฺมิํ ปจฺจเย, กจฺจายเนน ‘อติปฺปโคโขตาวา’ติ สาธนตฺถํ ‘‘กฺวจิ โอ พฺยญฺชเน’’ติ โอการาคโม คการาคโม จ สุตฺตนฺตเรน วิหิโต, ตํ ปการนฺตเรน สาเธตุํ วุตฺติยํ-‘อติปฺปโค โข ตาวา’ติ ยํ วุตฺตํ ตํ ทสฺเสตุํ ‘อติปฺปา’ติอาทิ วุตฺตํฯ

46. ฉ

ทฺวาทโย อฏฺฐารสนฺตา พหุวจนนฺตาติ ‘ฉกี’ติ วตฺตพฺเพ ‘ฉา’ติ เอกวจนํ น ยุชฺชตีติ โจเทติ ‘นนุจา’ติอาทินา, ปริหรติ นจฺจาทินา, เนติ ‘ฉโฬ’ติ อยุตฺโต-ยํ นิทฺเทโส น โหตีติ อตฺโถ, ฉสทฺทสฺส อนุกรณตฺตา ฉสทฺทานุกรณตฺตา, เหฏฺฐา วุตฺตสาธุสทฺทรูปา สาธุสทฺทรูปมนุกรณํ วิภชติ ‘อนุกรณญฺจ ทุวิธ’มิจฺจาทินา, ปริจฺจตฺโต ชหิโต อตฺโถ วิธินิเสธรูโป ยสฺส ตํ ปริจฺจตฺตตฺตํ, เอตฺถ ปน ฉสทฺเทน ฉสงฺขฺยาวิเสโส ปริจฺจตฺโต, อภิธายโต โหตีติ อิมินา ฉสทฺทสฺส อนุการิเยนาตฺเถนาตฺถวนฺตตฺถมาห, เอกวจนนฺตสฺส นิทฺเทโส กโต… ฉสทฺทวจนียสฺส ฉสฺส เอกตฺตา, อนุการิยสฺสาติ เอกาทิโน สงฺขฺยา สทฺทสฺส ตทญฺญสฺส วา ยทนุการิยเมกาทิกํ ตทญฺญํ วา สทฺทรูปํ ตสฺสฯ สงฺขฺยาทิวิเสสนฺติ เอกตฺตาทิสงฺขฺยาวิเสสํ ตทญฺญํ วา, ‘‘โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเว ทฺเว’’ติ (2-219) สุตฺเต ทฺวิสทฺโท-นุการิยํ ทฺวิสทฺทรูปํ ตพฺพจนียญฺจ ทฺวิสงฺขฺยาวิเสสมฺปรามสตีติ ตพฺพาจกํ ทฺวินฺนนฺติ พหุวจนํ, อถ ‘ฬญิ’ติ กสฺมา น วุตฺตํ เอวญฺหิ สติ ญานพนฺธตฺตาฬกาโร อาทฺยวยโว ภวิตุมรหตีติ โจทนมฺมนสิ นิธาย ‘ฉสทฺทา’ติอาทิมาห, อนฺตาปวาเทน วิธียมาโน ฬกาโร ฉ สทฺทา ปรสฺสาทิสฺส อาคมตฺตา…เป.… โหตีติ สมฺพนฺโธ, อนฺตาปวาเทนาติ อิมินา ‘สรสฺสา’ติ ฉฏฺฐีนิทฺเทสโต ‘‘ฉฬียนฺตสฺสา’’ตี-มสฺส วิสยภาวํ ทีเปติ, ปรสฺสาติ อิมินา ‘ฉา’ติ ปญฺจมีนิทฺเทสโต ‘‘ปญฺจมิยํ ปรสฺสา’’ตีมสฺส วิสยภาวํ, อาทิสฺสาติ อิมินา ฬสฺเสกวณฺณตฺตา อนฺตาปวาเทน ‘‘อาทิสฺสา’’ติ สุตฺเต น อาทฺยนฺโต วิเยโกปิ สโรติ สรสฺสาทิสฺส ปตฺติํ ทสฺเสติ, อยเมตฺถาธิปฺปาโย ‘ฉา’ติ ปญฺจมีนิทฺเทสา ‘‘ปญฺจมิยํ ปรสฺสา’’ติ (1-15) ปรสฺส สมฺปตฺตํ การิยํ เอกวณฺณตฺตา ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’’ติ (1-17) อนฺตสฺส สมฺปตฺตํ ‘‘อาทิสฺสา’’ติ (1-16) อาทิวณฺณสฺส ปปฺโปตี’’ติฯ อาทิภูโตว โหตีติ อสติปิ ญกาเร อาคมคฺคหณานุวตฺติยา อาคมินํ สรํ อวินาเสนฺโต ตสฺส อาทฺยวยวภูโตว โหตีติ อตฺโถ, ลการํ กโรนฺติ ‘‘ยวมทนตรลาจาคมา’’ติ สุตฺเตน, ตนฺติ ลการกรณํ อุภินฺนมวิเสสวจนญฺจ อยุตฺตตํ ทสฺเสติ ‘เตสมฺปิ’จฺจาทินา, เตสมฺปีติ กจฺจายนานมฺปิ, อกฺขรสญฺญายนฺติ ‘‘อกฺขราปาทโย เอกจตฺตาลีส’’นฺติ วิธียมานอกฺขร สญฺญายํฯ อวิเสเส ลฬานํ นานตฺตาภาเว, ปากโฏ วาติ อิมินา สุติลิปิเภทสฺส ปจฺจกฺขสิทฺธตนฺทสฺเสติ, ตตฺถ หิ โสตวิญฺญาณวีถิยา ลฬานํ วิสุํวิสุํ คหณํ สุติ, ตํตํ เทสวาสีนํ เลขา ว วตฺถานํ ลิปิ, เตสํ เภโท โสตจกฺขุวิญฺญาณคยฺหตฺตา ปจฺจกฺขสิทฺโธ, ฉฬภิญฺญาติ วิกปฺเปน ฬการาคมปกฺเข รูปํฯ